Het Belgisch Hooggerechtshof heeft voorwaardelijk groen licht gegeven voor een controversiële gevangenenruilovereenkomst met Iran.

De wet werd vorig jaar juli aangenomen in een poging de vrijlating te bewerkstelligen van de Belgische hulpverlener Olivier Vandecasteele, die in Iran gevangen zit op beschuldigingen van spionage die volgens België verzonnen zijn. De overeenkomst werd echter bekritiseerd door sommige wetgevers, Iraanse dissidenten en critici van het regime in Teheran, die vreesden dat het zou leiden tot de vrijlating van Assadollah Assadi, een Iraanse diplomaat die was veroordeeld voor terreurcomplotten.

Het Grondwettelijk Hof van België heeft nu geoordeeld dat de overeenkomst doorgang kan vinden, maar zei in zijn uitspraak dat slachtoffers van gevangenen die de regering wil ruilen op de hoogte moeten worden gebracht van de overdracht, wat hen op zijn beurt de mogelijkheid geeft om juridische stappen te ondernemen.

“Dit is een goede dag voor de democratie in België, want de gerechtelijke autoriteiten van dit land overwegen alle argumenten… om te zeggen dat dit akkoord in feite constitutioneel is. Er bestaat geen twijfel over: het Grondwettelijk Hof erkent dat het akkoord kan ingaan Vandecasteele’s vriend Olivier Van Steirtegem zei tegen de Belgische omroep LN24 na het vonnis.

In een telefoongesprek met de Iraanse president Ebrahim Raisi op 1 maart drong de Belgische premier Alexander De Croo aan op de vrijlating van Vandecasteele.

“Mijn boodschap is heel duidelijk: Olivier Vandecasteele is een onschuldige man en moet onmiddellijk worden vrijgelaten.

Ondertussen moeten de onmenselijke omstandigheden van zijn detentie worden veranderd”, zei hij in een tweet.

Waarom is de overeenkomst zo controversieel?

Vandecasteele, een 42-jarige voormalige hulpverlener, werd in februari 2022 gearresteerd en gevangengezet in Teheran. Hij werd eerder dit jaar veroordeeld tot 40 jaar gevangenisstraf.

Van Steirtegem voert sindsdien campagne voor zijn vriend. De petitie die de vrijlating van Vandecasteele eist, heeft momenteel meer dan 73.000 handtekeningen.

Van de 131 leden van het Belgische parlement stemden er 79 voor een overeenkomst voor de uitwisseling van gevangenen die bedoeld was om hem tegen juli 2022 vrij te laten, terwijl 41 het verwierpen en 11 zich onthielden.

De stap werd breed bekritiseerd door de Iraanse politieke beweging in ballingschap, de National Council on Resistance to Iran (NCRI), evenals door leden van het Amerikaanse congres – Randy K. Weber, Louie Gohmert en Brian Fitzpatrick – die een brief stuurden naar de De Belgische premier vroeg hem zich tegen de overeenkomst te verzetten. De Croo verwierp beschuldigingen dat hij zou zijn bezweken aan “chantage”.

Vorig jaar werd bij het Belgische Hooggerechtshof een zaak aangespannen waarin werd opgeroepen tot nietigverklaring van de overeenkomst.

Gevangenenuitwisselingen vinden vaak plaats tussen autocratieën en democratieën wanneer de laatste haar burgers naar huis wil halen, en de eerste deze tactiek wil gebruiken om politieke doelen te bereiken.

Terwijl de VS, het VK en andere landen overeenkomsten hebben gesloten over de uitwisseling van gevangenen om soortgelijke vermeende gevallen van gijzelingsdiplomatie aan te pakken, gelooft de Belgisch-Iraanse wetgever Darya Safai – die in Iran gevangen zit – dat de gevangenenruil niet zal werken met Teheran.

“Als België op deze manier het regime in Iran kalmeert, geven we een signaal af dat we zwak zijn en klaar om ze te geven wat ze willen”, zei hij in een interview afgelopen september tegen DW.

Na het vonnis van vrijdag zei Van Steirtegem tegen de Belgische omroep LN24 dat “pogingen om alle mogelijke argumenten te vinden die in alle mogelijke elementen van de Belgische wet te vinden zijn, moeten stoppen”.

Hij vertelde DW Vandecasteele dat er momenteel levens op het spel staan.

“Sinds zijn arrestatie een jaar geleden is zijn gezondheid verslechterd en zit hij ook in eenzame opsluiting, wat betekent dat hij in een cel zit van twee bij drie meter, met een gat in de cel om naar het toilet te gaan. Er brandde constant licht en er was geen verwarming. Hij had niemand om mee te praten en kon zelfs zijn advocaat niet spreken. We moeten hem onmiddellijk vrijlaten’, zei hij.

Wat er daarna gebeurde?

Nassim Papayianni, senior campagnevoerder voor Iran bij Amnesty International, vertelde DW dat hoewel de vrijlating van Vandecasteele belangrijk was, de vervroegde vrijlating van Assadi ook risico’s zou inhouden voor Iraanse dissidenten in het buitenland.

“De internationale gemeenschap, waaronder België en andere Europese regeringen, moeten hun verplichtingen onder internationaal recht nakomen, pogingen tot buitengerechtelijke executies, andere misdaden onder internationaal recht en andere onwettige handelingen gepleegd door Iraanse autoriteiten extraterritoriaal bestraffen, om de vrijheid van meningsuiting en vreedzame afwijkende meningen te vernietigen ,” hij zei.

Maar de Iraanse mensenrechtenadvocaat en voormalig hoofd van het algemeen belang aan de Universiteit van Oxford, Kaveh Moussavi, vertelde DW dat “Assadi nog nergens heen gaat.”

“De rechtbank maakte duidelijk dat elke uitwisseling van gevangenen onderworpen moet zijn aan individueel gerechtelijk toezicht, waarbij de rechten van de slachtoffers op een gerechtelijke manier moeten worden beoordeeld. Het is als een proces van voorwaardelijke vrijlating”, zei hij. “Dus als dit gebeurt, kan er een uitwisseling van gevangenen plaatsvinden.”

Moussavi voegde eraan toe dat de beslissing niet het einde was van juridische inspanningen. “De beslissing van de NCRI staat nog steeds beroep toe bij het Europese Hof van Justitie. Het gerechtelijke proces is dus nog niet voorbij’, zei hij.

De familie Vandecasteele zegt dat er misschien nog een lange weg te gaan is om hem vrij te laten. Maar in een tweet die na de beslissing van vrijdag op hun “Free Olivier Vandecasteele”-account werd gepubliceerd, zeiden ze “er kan eindelijk licht aan het einde van de tunnel zijn!”

Bewerkt door: Maren Sass