Vroeg of laat kan België ophouden te bestaan.

De kleine West-Europese natie die het hoofdkwartier van de Europese Unie en de NAVO herbergt, heeft lange tijd een disfunctioneel nationaal politiek leven geleid. Het heeft het wereldrecord voor de langste tijd die nodig was om een ​​regering te vormen tijdens coalitiebesprekingen – meer dan 500 dagen.

Nu dreigen de spanningen tussen Nederlandstalig Vlaanderen in het noorden en Franstalig Wallonië in het zuiden van het land een veel grotere crisis te worden.

In juni 2024 zijn er verkiezingen. Volgens de POLITICO Poll is de extreemrechtse partij Vlaams Belang – die van Vlaanderen een volledig onafhankelijke, afgescheiden natie wil maken – nu de grootste politieke kracht van het land.

Tom Van Grieken, die president van zijn partij werd toen hij nog maar 28 jaar oud was en die de sleutel was tot zijn recente succes, is resoluut over zijn plannen voor onafhankelijkheid als hij wint.

“Wij geloven dat België een gedwongen huwelijk is”, zei Van Grieken tegen POLITICO in zijn kantoor in de buurt van de Europese Unie in Brussel. “Als een van hen wil scheiden, zullen we daar als volwassenen over praten… we moeten tot een ordelijke verdeling komen. Als ze niet bij ons aan tafel willen komen, doen we dat eenzijdig.”

Zelfs voor veel van de 12,6 miljoen inwoners van het land kan het naderende einde van hun staat als een schok komen.

De felle strijd tussen het Vlaamstalige noorden en het Franstalige zuiden is de laatste jaren bekoeld.

Vlamingen, ooit begunstigd ondanks het feit dat ze in de minderheid waren door hun Franstalige tegenhangers, hebben nu de taalrechten en politieke competentie waar ze al lang om vragen.

“Voor veel mensen is de strijd een beetje gestreden”, zegt Karl Drabbe, een uitgever met wortels in de Vlaamse beweging. Binnen de federale staat België hebben de gewesten nu ruime bevoegdheden voor het beheer van het onderwijs-, landbouw- en vervoersbeleid.

“Het leidde niet tot een wereldschokkende sprong, integendeel”, zegt Drabbe. De bereidheid om “barricades” op te werpen voor “grote stappen in de hervorming van het land” was daarom beperkt, zei hij.

Maar de Vlaams Belang-leiders vertrouwden niet alleen op hun pro-onafhankelijkheidsbeleid voor steun.

Stijg op van rechts

In de hele Europese Unie is extreemrechts de afgelopen maanden toegenomen terwijl het blok strijdt tegen immigratie, trage groei en hoge inflatie. Populistische en anti-establishmentpartijen vinden in deze context steun.

België is een van de Europese landen die te maken heeft met een grote toestroom van asielzoekers, met aankomstcijfers die vergelijkbaar zijn met de migratiecrisis van 2015.

Volgens recente rapporten wordt migratie in Vlaanderen gezien als een topprioriteit voor kiezers onderzoek. “Vlaams Belang heeft een thema migratie, dat is erg belangrijk voor veel Vlaamse kiezers”, zegt Nicolas Bouteca, professor aan de Universiteit Gent. “Dat is de belangrijkste reden voor hun succes.”

Voor Bart De Wever, voorzitter van de Vlaams-nationalistische partij N-VA, “dezelfde trend doet zich momenteel in heel Europa voor”.

Er is een “enorme golf van angst” onder burgers die zich “economisch in de steek gelaten door hun eigen elite” voelen, vertelde hij aan POLITICO. “En, zoals je misschien oneerlijk vindt, wordt uiterst rechts met een hoofdletter geschreven.” In opiniepeilingen is zijn partij, de N-VA, nu de tweede grootste van Vlaanderen, na het Vlaams Belang.

Potentiële kiezers voor Vlaams Belang zien migratie als belangrijkste politieke thema, gevolgd door belastingen en economie. Belgische staatshervormingen zijn voor hen beduidend minder relevant, zo blijkt uit dezelfde studie.

België is chaotisch en ongepland ontstaan ​​— en stofelings, in het Brussels dialect. Zou de dood van de staat ook toevallig kunnen zijn als gevolg van kiezers die alleen met migratie te maken willen hebben?

Van Grieken zei dat niemand onwetend was van de steun van zijn partij voor de Vlaamse onafhankelijkheid. “Het is niet zo dat mensen het niet weten. Dit is het eerste punt van ons programma”, zei hij. Van Grieken geeft toe dat niet al zijn kiezers emotioneel geraakt zullen worden door het idee van onafhankelijkheid. “Maar ik weet dat iemand die tegen onafhankelijkheid is niet op mijn partij of de N-VA zou stemmen.”

De weg naar echtscheiding

De strategie van Van Grieken is om bij de verkiezingen in juni de grootste partij van Vlaanderen te worden, wat hem het voorrecht zal geven om zijn coalitiepartner voor een Vlaamse regering te kiezen. Idealiter zou dat voor hem N-VA zijn. Vervolgens zou de Vlaamse regering een soevereiniteitsverklaring afgeven om haar Franstalige coalitiepartners te dwingen te onderhandelen over een einde aan het huidige België.

Er waren kansen, hoewel Van Grieken won. Binnen de N-VA heerste er felle onenigheid is een regering vormen met het Vlaams Belang. Een dergelijke stap zou een langdurige belofte van het Belgische politieke establishment schenden om niet rechts te regeren. Zelfs als de N-VA de beslissende stap zet om samen te werken met extreemrechts, zal de Franstalige politieke kant van België waarschijnlijk niet op de onderhandelingstafel verschijnen, althans om te beginnen.

Elk van deze stappen zou echter leiden tot verdere politieke instabiliteit in België en zou op zichzelf kunnen bijdragen aan de bevordering van de onafhankelijkheid.

De Belgische premier Alexander De Croo, die momenteel een harde coalitie van zeven partijen leidt, kwam na de verkiezingen van 2019 aan de macht.

Die stemming werd gevolgd door een moeizame zoektocht van 500 dagen naar een coalitieakkoord, en De Croo heeft sindsdien moeite gehad om de regerende partijen op dezelfde pagina te houden over belangrijke kwesties.

De verdere achteruitgang van de centrale partijen bij de verkiezingen volgend jaar zal de vorming van een nationale coalitieregering nog moeilijker maken. Ivan De Vadder, een ervaren politiek verslaggever die verschillende boeken over de Belgische politiek heeft geschreven, vreest dat dit een vicieuze cirkel zal creëren.

“De meeste mensen kijken naar de Vlaamse regering, omdat je over die zetten in begrijpelijke schaaktermen kunt praten”, zei hij. “Wat er op federaal niveau gaat gebeuren is voor mij veel explosiever, omdat je het risico loopt op een totale blokkade van politieke instellingen… Het is veel explosiever voor het voortbestaan ​​van België dan het idee om Vlaanderen onafhankelijk te verklaren.”

Van Grieken pakt het punt. “Het was niet omdat er een Vlaams volksfeest was dat België explodeerde. Omdat België niet functioneert is er een Vlaams-nationale partij.”

Pieter Haeck droeg rapportage bij.