Het begon waarschijnlijk allemaal honderden jaren geleden. Naarmate steden zich in de middeleeuwen ontwikkelden en er steeds meer mensen woonden, werd het langzaam verwarrend en moeilijk om mensen uit elkaar te houden, alleen op basis van hun voornaam. Toen werd de bijnaam geboren. Hij maakte het mogelijk de verschillende Jans, Henrys en Marias te onderscheiden.

Maar deze bijnaam is helemaal niet bedacht, legt Chris De Wulf, naamonderzoeker aan de Vrije Universiteit Brussel, uit. In deze beginfase komen bijnamen voort uit speciale kenmerken die de ene persoon van de andere onderscheiden. Dus Jan, wiens haar erg dun was, werd Jan De Witte. Of iemand kreeg de bijnaam De Leeuw – misschien omdat hij heel dapper was, of misschien gewoon omdat hij in de buurt van het gelijknamige hostel woonde. Namen zijn vaak een aanwijzing waar iemand vandaan komt, zoals bijvoorbeeld blijkt uit de achternamen Dubois of Deville.

Bijnamen voor zonen en dochters zijn vaak ontleend aan de voornaam van de vader. Maria, de dochter van Peeters, werd Maria Peeters. Of Peeter, de zoon van Niklas, wordt Peeter Klaes. Een andere populaire variant is om je te concentreren op het werk van de vader.

Nieuwe achternamen werden wettelijk geregeld in de tijd van Napoleon. Met zijn ‘Burgerlijk Wetboek’ in 1804 introduceerde Napoleon het eerste burgerlijk wetboek, niet alleen in Frankrijk, maar in alle gebieden die hij destijds bezette, inclusief het huidige België. De burgerlijke staat wordt gedefinieerd door codes en het eerste boek van het Burgerlijk Wetboek is gewijd aan het familierecht.

Van de 300.000 achternamen in België zijn er vele afkomstig uit de Middeleeuwen. Sommigen van hen komen vaker voor dan andere. Hiervoor zijn verschillende redenen. Enerzijds zijn bepaalde patroniemen, dat wil zeggen afgeleiden van de voornaam van de vader, heel gebruikelijk. Klaes (of Claes), komt bijvoorbeeld uit Niklas. De achternaam “Peeters” wordt gedeeld door meer dan 30.000 inwoners in het hele land. Daarmee staat hij ongetwijfeld in de top van de 10 meest voorkomende achternamen in België.

De naamgevingswetten zijn nu verschillende keren hervormd en de tijd dat kinderen automatisch de naam van hun vader kregen, is al lang voorbij. Of dit een impact heeft gehad op de ontwikkeling van onze achternamen, zullen onderzoekers over honderd jaar kunnen onderzoeken.

vrt/statbel/sh