SAINT-SYMPHORIEN, België — Getekend door het verlies van tientallen miljoenen levens op hun grondgebied in twee wereldoorlogen, zijn veel landen van de Europese Unie sindsdien op hun hoede geweest voor militaire uitgaven.

Nu de Russische druk aan de Oekraïense grens toeneemt, worden ze geconfronteerd met een pijnlijke realiteit: Europa blijft sterk afhankelijk van de macht van de VS om een ​​ander potentieel groot conflict op zijn grondgebied af te schrikken.

Vanwege een halfslachtige houding ten opzichte van defensie en veiligheid gedurende decennia, “heeft de EU bijna niets op tafel te leggen”, zegt Piotr Buras, senior beleidsmedewerker bij de denktank European Council of Foreign Relations. “Dus Rusland kan het gewoon negeren.”

Nu de Amerikaanse president Joe Biden de meest gezaghebbende stem is die de Russische president Vladimir Poetin op het Europese continent uitdaagt, weten sommige topbeleidsmakers van de EU waar ze mee te maken hebben.

“We hebben een keuze te maken. Of we investeren serieus in onze collectieve capaciteit om te handelen, of we accepteren dat we een object en geen onderwerp zijn in het buitenlands beleid”, zei Josep Borrell, hoofd buitenlands beleid van de EU vorige week.

HOE ZIJN WE HIER GEKOMEN?

“Oorlog, nooit meer”, luidt het bezoekersboek van de militaire begraafplaats Saint-Symphorien ten zuiden van Brussel, waar enkele van de eerste en laatste slachtoffers van de Eerste Wereldoorlog begraven liggen, Duitse soldaten naast voormalige vijanden. Lichamen uit de oorlog van 1914-1918 worden tot op de dag van vandaag opgegraven in Flanders Fields, 100 kilometer (60 mijl) verderop. Herdenkingsplaatsen en monumenten voor oorlogsslachtoffers zijn verspreid over het continent.

Na een even wrede Tweede Wereldoorlog waarbij naar schatting 36,5 miljoen Europeanen omkwamen, was het duidelijk dat dingen drastisch moesten veranderen.

Duitsland, dat zowel mondiale conflicten had veroorzaakt, als buurland Frankrijk moesten worden samengevoegd tot een hechte economische omhelzing die oorlog praktisch onmogelijk zou maken.

De alliantie die uiteindelijk uitgroeide tot de EU, begon met een handelsgemeenschap die zich richtte op staal, kolen en landbouw – niet op soldaten en bommen. Een poging tot een Europese Defensiegemeenschap en een potentieel Europees leger was politiek doodgeboren en kwam nooit verder dan de Franse ratificatie in 1954.

Nadat de Verenigde Staten beslissend waren in het winnen van beide wereldoorlogen en vervolgens een nucleair arsenaal ontwikkelden om het hoofd te bieden aan de Sovjet-Unie, werd vertrouwen op Washington een politieke no-brainer voor Europa.

WAAROM DAT EEN PROBLEEM IS

Binnen de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie, opgericht in 1949, konden Europeanen comfortabel schuilen onder de militaire macht van de VS, die in de loop van de decennia aanzienlijk groeide, terwijl de uitgaven van veel van haar westerse bondgenoten achterbleven.

De begraafplaats Saint-Symphorien ligt vlakbij het militaire hoofdkwartier van de NAVO, het Supreme Headquarters Allied Powers Europe. Het wordt steevast geleid door een Amerikaan, sinds Gen. Dwight D. Eisenhower in 1952. Net buiten het hoofdkantoor is een restaurant genaamd “Chez L’Oncle Sam” of “At Uncle Sam” – bekend om zijn hamburgers en Tex-Mex grills – en zo voelt de NAVO tot op de dag van vandaag.

De EU is uitgegroeid tot een mondiale economische grootmacht, maar heeft nooit een gelijke slagkracht op het gebied van veiligheid en defensie ontwikkeld.

“Vaak zouden mensen de EU omschrijven als een economische reus, maar ook als een politieke dwerg en een militaire worm. Ik weet dat dat een cliché is. Maar, zoals veel clichés, bevatte het een basiselement van waarheid’, zei Borrell.

Het was pijnlijk duidelijk tijdens de Balkanoorlogen van de jaren negentig. De Luxemburgse minister van Buitenlandse Zaken Jacques Poos verklaarde dat het “het uur van Europa” was, maar er waren door de VS geleide NAVO-troepen voor nodig om het verschil te maken.

Om de zaken nog erger te maken, werd de EU-besluitvorming onhandelbaarder naarmate het blok groeide, waarbij elke afzonderlijke natie in staat was om een ​​vetorecht uit te oefenen op het gebied van buitenlands beleid en defensiekwesties. Deze week wonnen velen in Europese hoofdsteden toen de Hongaarse premier Viktor Orban Poetin ging bezoeken. Hij zocht nauwere betrekkingen door grotere import van aardgas in een tijd waarin de rest van de EU afstand wil nemen van Moskou.

Pogingen om de Europese defensie-uitgaven te verhogen of om wapensystemen te integreren zijn grotendeels mislukt.

Zo vat de NAVO de situatie op haar website samen: “De gecombineerde rijkdom van de niet-Amerikaanse Bondgenoten, gemeten in BBP, overtreft die van de Verenigde Staten. Echter, niet-Amerikaanse bondgenoten geven samen minder dan de helft uit van wat de Verenigde Staten aan defensie uitgeven.”

Amerikaanse presidenten die een halve eeuw teruggaan, hebben hun irritatie geuit over Europa’s afhankelijkheid van het Amerikaanse leger.

WELZIJN VERSUS WAPENS

Er zijn politieke en historische redenen voor de kloof.

De Verenigde Staten waren van plan om van de 20e eeuw hun eigen land te maken en daarmee gepaard gaande enorme defensie-uitgaven. Daarentegen bouwden de naoorlogse West-Europese democratieën hun welvaartsstaten. Uitgaven aan ziekenhuizen en schoolbanken waren altijd belangrijker dan tanks, en elke hint van militaire uitgaven om een ​​agressieve houding te versterken zou demonstraties kunnen ontketenen.

Zelfs vandaag, 15 jaar nadat ze zich ertoe hebben verbonden 2% van het bruto binnenlands product aan defensie te besteden, halen 13 Europese NAVO-leden het nog steeds niet. Vorig jaar kwamen grote landen – zoals Spanje met 1,02%, Italië met 1,41% en Duitsland met 1,53% – nog steeds ver onder de maat.

Voorstanders van de EU merken op dat het in 2012 de Nobelprijs voor de vrede heeft gewonnen voor het bewaren van de vrede op het continent. In plaats van harde macht wil het een reus van zachte macht zijn, met zijn toonaangevende ontwikkelingshulp, economische samenwerking en cultureel bereik.

Maar te midden van de crisis tussen Rusland en Oekraïne biedt soft power niet de nodige afschrikking. De Franse president Emmanuel Macron en de Britse premier Boris Johnson, die de twee kernmachten van Europa vertegenwoordigen, hebben een directe lijn naar Poetin, terwijl de EU weer grotendeels buitengesloten lijkt te zijn van de diplomatieke inspanningen.

“Op langere termijn kan deze situatie alleen veranderen als Europeanen zelf hun rug recht trekken”, schreef Alexander Mattelaer van het Egmont Koninklijk Instituut voor Internationale Betrekkingen. “Alleen vanuit een positie van relatieve sterkte kan vooruitgang worden geboekt aan de onderhandelingstafel met Moskou.”