Europese landen hebben bijna 500 Russische spionnen verdreven. Vier consulaten in Duitsland werden gesloten. Maar Rusland zou zijn standpunt hebben gewijzigd en vertrouwt onder meer op moderne technologie en ‘reisbureaus’.

Verschillende antennes en satellietschotels, maar sommige werken duidelijk niet meer. Een deel van de technologie die zichtbaar is op het dak van het Russische consulaat-generaal in Bonn ziet er behoorlijk verouderd uit. De verschillende ondoorzichtige structuren op het dak van het gebouwencomplex zouden echter veel belangrijker kunnen zijn voor Rusland: volgens veiligheidskringen gaat daarachter geavanceerde communicatie- en spionagetechnologie schuil.

Deze uitgebreid geïnstalleerde faciliteiten zouden een belangrijke reden zijn waarom de Russische leiding de locatie in Bonn behield. Nadat Rusland in 2023 het totale aantal Duitse vertegenwoordigers beperkte tot 350 personen – diplomaten, leraren, medewerkers van stichtingen – gaf de federale regering opdracht het consulaat te sluiten. Het Poetin-regime besloot alleen een ambassade in Berlijn en een consulaat-generaal in Bonn te exploiteren. Dit had gevolgen voor het consulaire werk, maar ook voor spionage.

Volgens informatie van WDR, NDR en de “Süddeutscher Zeitung”, is het werk van de Russische geheime diensten veranderd sinds het begin van de agressieoorlog tegen Oekraïne. De uitzetting van tientallen als diplomaten geaccrediteerde spionnen was een grote klap voor Moskou. Maar Rusland zou zijn standpunt hebben veranderd, zo blijkt uit onderzoek in veiligheidskringen.

Is er nog personeel zichtbaar?

Uit onderzoek blijkt dat er in dit land nog steeds ongeveer twintig spionnen als diplomaat zijn erkend. Dit is echter niet langer voldoende om complexe operaties uit te voeren – ook omdat de Duitse veiligheidsautoriteiten menen dat ze dit overgebleven personeel nauwlettend in de gaten houden.

Spionnen die zich voordoen als diplomaten zijn altijd een aandachtspunt geweest van het Bureau voor de Bescherming van de Grondwet. Hun diplomatieke status beschermt hen grotendeels tegen vervolging en zij worden van oudsher gebruikt om bronnen voor informatie te werven. De Duitse contraspionagedienst schat dat een derde van het Russische diplomatieke personeel feitelijk agenten zijn.

Vóór de Russische aanval op Oekraïne waren Duitse politici terughoudend in het ondernemen van harde actie tegen het spionageteam. De diplomatieke betrekkingen mogen niet onder druk komen te staan. Het is bekend dat Rusland een vergelijkbaar aantal diplomatiek personeel verder zal uitzetten.

Russische diplomaten uitgezet

Deze terughoudendheid is echter overwonnen: Duitsland heeft in april 2022 in totaal veertig Russische diplomaten het land uitgezet. Het jaar daarop waren dat er nog eens dertig – waaronder bijna de gehele technische staf, zoals in veel andere Europese landen. Binnen een paar dagen waren ze met het vliegtuig op weg naar huis.

Iets soortgelijks gebeurt in andere landen: na de verdrijving van bijna 500 spionnen in de afgelopen twee jaar is er niet veel meer over van het Europese spionagenetwerk in ambassades en consulaten dat al tientallen jaren in stand wordt gehouden.

Rusland probeert ook het verdreven personeel in Europa te vervangen, bijvoorbeeld door spionnen die voorheen op ambassades in Afrika waren gestationeerd. De Nederlandse binnenlandse inlichtingendienst waarschuwde onlangs ook dat agenten met valse biografieën werden geïnfiltreerd door zich voor te doen als zakenlieden.

Tegelijkertijd vertrouwt Rusland op landen met bevriende regeringen zoals Hongarije en Servië. Maar Russische spionnen zouden ook actiever zijn in Turkije, Dubai en Noord-Afrika. Het regime van Poetin wordt er eveneens van verdacht samen te werken met de georganiseerde misdaad.

“Sterker lopen”

Sinds het begin van de Russische invasie in februari 2022 heeft Moskou ook gekozen voor een “robuustere aanpak” – tenminste, zo legt het Bureau voor de Bescherming van de Grondwet het uit. Dit betekent dat de kans groter is dat mensen worden gepakt en dat de operaties gewetenlozer zijn. Bijvoorbeeld de publicatie van afgeluisterde gesprekken over de zogenaamde ‘Taurus Leaks’ om verdeeldheid in het Westen te creëren.

Nieuwswebsites worden vervalst om wijdverbreide desinformatiecampagnes te lanceren. In Polen en Tsjechië zijn onlangs netwerken van politieke invloed bekend geworden, waaronder naar verluidt het betalen van steekpenningen aan politici. Jan Marsalek, een voormalige DAX-manager op hoog niveau, beheert blijkbaar een netwerk van agenten in heel Europa.

België treedt hard op tegen spionage

Het consulaat-generaal in Bonn zou duidelijk een bijzondere rol kunnen spelen in de Russische spionage: een groot deel van het Ministerie van Defensie is nog steeds in Hardthöhe gevestigd. Er zijn ook veel internationale organisaties in de voormalige federale hoofdstad wier werk van belang is voor Moskou. Tegelijkertijd kunnen medewerkers uit Bonn snel naar buurlanden zoals Frankrijk, Nederland, Luxemburg of België reizen om daar actief te zijn.

Brussel is als hoofdkwartier van de Europese Unie en de NAVO van cruciaal belang voor de Russische leiders om informatie te verzamelen. Momenteel treedt België behoorlijk hard op tegen spionage. Dit is waar Bonn in het spel komt, aangezien daar gestationeerde agenten niet noodzakelijkerwijs door autoriteiten in het buitenland kunnen worden opgespoord.

Hierdoor kun je vaak vrijer bewegen en bijvoorbeeld veren raken. Het belangrijkste is echter dat hun plaatsing in het buitenland niet direct voor diplomatieke onrust zal zorgen als dit aan het licht komt, omdat zij niet actief zullen zijn als zij geaccrediteerd worden als ambassadepersoneel. De ‘reisagenten’ zullen gebruik maken van een of andere internationale maas in de wet.

Het behouden van bronnen in het buitenland lijkt steeds belangrijker te worden voor Rusland – ook voor spionageactiviteiten in Duitsland. Veiligheidskringen zeggen dat in Oostenrijk geaccrediteerd diplomatiek personeel een bijzondere rol moet spelen bij operaties in de Bondsrepubliek. De regering in Wenen nam geen deel aan de massale uitzetting van ambassadepersoneel. Tot nu toe hebben slechts acht spionnen Oostenrijk moeten verlaten, hoewel er naar schatting wel honderd Russische agenten in Wenen zijn die als diplomaat zijn geaccrediteerd.