TERVUREN, België — De rooms-katholieke kerk in het centrum van Tervuren, een voorstad van Brussel, is geen toeristische trekpleister. Dit is een zeer gerestaureerd gebouw met ongewone glas-in-loodramen en een kleine klokkentoren. Maar net buiten de muren zijn zeven stenen graven van historisch belang voor België, terwijl het probeert de verschrikkingen van zijn koloniale verleden het hoofd te bieden.

Het graf bevat de stoffelijke overschotten van zes Congolese mannen en een vrouw die tijdens het regenseizoen van 1897 als dieren werden tentoongesteld in de dierentuin in een nabijgelegen park in Tervuren en die stierven aan griep en longontsteking nadat ze gedwongen waren hun dagen buiten door te brengen. Ze behoorden tot de 267 mannen, vrouwen en kinderen die naar Tervuren werden vervoerd voor een koloniale tentoonstelling in opdracht van de Belgische koning Leopold II.

Om de 125ste verjaardag te herdenken van de tragedie die de tentoonstelling van Tervuren vormde, heeft het museum dat koning Leopold in hetzelfde park bouwde – onlangs omgedoopt tot Museum van Afrika – een tentoonstelling gegeven met de titel “The Human Zoo: The Age of Colonial Exhibition”, duurt tot 6 maart. Dit is een zorgvuldig gedocumenteerd overzicht van de vele menselijke tentoonstellingen die van het begin van de 19e eeuw tot het midden van de 20e eeuw over de hele wereld plaatsvonden.

De attracties, waarvan museumconservatoren schatten dat ze wereldwijd door 1,5 miljard mensen worden bezocht, variëren van kleine circusvoorstellingen en ‘rare shows’ tot gigantische wereldtentoonstellingen in de grote hoofdsteden. Ze bestendigden theorieën over blanke superioriteit en racistische overtuigingen die tot op de dag van vandaag voortduren.

Spektakels zoals de tentoonstelling van 1897 worden vaak georganiseerd door impresario’s die groepen onbetaalde of onderbetaalde mensen over de hele wereld binnenhalen: Congolezen worden bijvoorbeeld getoond in de Verenigde Staten en Native Americans worden getoond in Brussel. De betrokkenen worden achter hekken en barrières getoond, soms “halfnaakt, met dierenhuiden en vernederende activiteiten”, zei Maarten Couttenier, een van de drie curatoren van de “Human Zoo”, tijdens een recente rondleiding door de tentoonstelling. kort geleden.

De onverdraagzaamheid achter de show blijft tot op de dag van vandaag bestaan, voegde hij eraan toe. Op de ochtend van het interview, zoals Couttenier opmerkt, Belgische krant De Standardard zette het nieuws op de voorpagina over een recente voetbalwedstrijd waar Vincent Kompany, de zwarte coach van een van de teams, werd uitgejouwd en lastiggevallen met racistische beledigingen.

De directeur-generaal van het Museum van Afrika, Guido Gryseels, erkende dat zijn instelling decennialang had bijgedragen aan de bevordering van racisme. Hij zei dat de permanente collectie van 1956 tot het begin van de 21e eeuw onaangeroerd bleef en leugens verspreidde over Afrikanen. Hij herinnert zich dat hij op 4- of 5-jarige leeftijd musea bezocht en met een negatief beeld van Afrika vertrok. “Ik was er bang voor”, zei hij. “Ik herinner me vooral wilde Afrikanen met hun speren,” voegde hij eraan toe. ‘Ze waren daar om me te vermoorden.’

Als je de indruk wekt “opeenvolgende generaties” “dat Afrikanen wild zijn, dat ze naakt rondlopen, dat ze onbeschaafd zijn, moet je niet verbazen dat deze generatie problemen heeft met het omgaan met een multiculturele samenleving”, zegt Gryseels. .

Sinds de overname in 2001 hebben de Gryseels verschillende shows gegeven waarin ze het Belgische kolonialisme bekritiseren, restitutiegesprekken voeren met Afrikaanse landen en personeel van Afrikaanse afkomst in dienst hebben. Hij zei dat de tentoonstelling “Human Zoo” een kans was om “in ons verleden te kijken, het recht in de ogen te kijken en ermee in het reine te komen, en te beseffen dat wij als instelling, als museum, hebben bijgedragen aan het probleem . .”

De show begint met lange tekst op de muur met de data van grote tentoonstellingen van mannen, vrouwen en kinderen die worden gehouden in onder meer Dresden, Duitsland; Lyon, Frankrijk; Napels, Italië; en Praag – en verder, in Philadelphia; San Francisco; Kioto, Japan; en Sydney, Australië. Archieffoto’s bieden een neerbuigend beeld van de tentoongestelde mensen. Een van hen, afkomstig uit een ‘zwart dorp’ in het Frankrijk van de 20e eeuw, zit een mannelijke wever in kleermakerszit voor een weefgetouw terwijl een menigte mannen met hoeden hem van achter een barrière aanstaren.

Er zijn veel andere foto’s in de show, evenals ansichtkaarten, posters met een halfnaakte figuur – soms aangeduid als “wild” – en koopwaar zoals een keramische fles uit een tentoonstelling uit 1897 met een Congolese vrouw met een fruitmand op haar hoofd. en een baby in een buidel.

België is zeer actief in het organiseren van het mensonterende oog. Koning Leopold – die ook regeerde over wat nu de Democratische Republiek Congo is gedurende het grootste deel van zijn regering, die duurde van 1865 tot 1909 – maakte de Congolese bevolking tot slaaf en dwong de mensen daar rubber te produceren voor zijn persoonlijk gewin, een proces waarbij honderdduizenden, zo niet miljoenen, werden gedood en verminkt.

Voor Leopold was de tentoonstelling een propagandamiddel om de Belgen te overtuigen van de voordelen van kolonisatie en om geld in te zamelen voor zijn ambitieuze plannen om zijn rijk te moderniseren. Drie jaar voor de tragedie in Tervuren hield de koning een “Universele Tentoonstelling” in de Belgische stad Antwerpen en vroeg hij 144 Congolezen om een ​​tentoonstellingsdorp te vullen dat bestond uit 11 hutten en een grot. Op foto’s is te zien hoe ze voor huizen met rieten daken poseren in lendendoeken of dierenhuiden, speren of ceremoniële gebruiksvoorwerpen vasthoudend. Zeven van hen stierven in België.

Negentiende-eeuwse wetenschappers, en de theorieën over raciale verschillen die ze ontwikkelden en promootten, behoren tot de drijvende krachten achter deze menselijke parade, zei Pascal Blanchard, een andere curator van het evenement, die in 2011 een soortgelijke tentoonstelling hield in het Quai Branly Museum in Parijs. .

Tervurens tentoonstelling wijdde secties aan “wetenschappelijk” onderzoek, dat al lang in diskrediet was gebracht, inclusief kleurenkaarten met verschillende huidtinten, een notitieboekje vol met schedelmetingen (een maatstaf voor waargenomen raciale verschillen) en een “craniograaf” die wordt gebruikt om schedels te meten.

Blanchard zei dat het in de jaren tachtig ‘ondenkbaar’ zou zijn om een ​​tentoonstelling te houden over het gedwongen tentoonstellen van mensen, omdat ‘mensen het niet als een belangrijk historisch onderwerp beschouwen’. Het vergde tientallen jaren van onderzoek om voldoende documentatie te verzamelen om de show mogelijk te maken, voegde hij eraan toe.

Tegenwoordig wil het publiek in het Westen graag de wortels van racisme begrijpen, zei Blanchard. “Als je racisme wilt deconstrueren en je ziet geen ‘menselijke dierentuin’, dan deconstrueer je niets”, voegde hij eraan toe.

De tentoonstelling eindigt met twee delen die het verleden met het heden verbinden: een hedendaagse kunstinstallatie van de in Burundi geboren fotograaf Teddy Mazina, die Afrikanen afbeeldt die Europeanen meten in een soort van rolomkering; en een groot muurdisplay met zinnen die de micro-agressie vertegenwoordigen die een lid van het museumpersoneel van Afrikaanse afkomst ervaart – een illustratie van alledaags racisme. “Ik zie geen kleur”, leest er een; “Afrika heeft geen beschaving” is een andere.

Marie-Reine Iyumva, een medewerker van het Museum van Afrika, wiens familie vanuit Rwanda naar België kwam, hielp bij het samenstellen van de uittreksels. Hij zegt dat beelden van mensen die worden gepresenteerd alsof ze dieren zijn, aan de basis liggen van veel van de hedendaagse stereotypen. “Als zwarte vrouwen worden we vergeleken met hyena’s, afgebeeld als wilde wezens in bed”, zei ze. “Er is een hyperseksualisering van ons lichaam.”

Het primitieve kolonialistische beeld en de ‘moderne vorm van ‘dierentuinman” geldt vandaag de dag nog steeds, zegt Nanette Snoep, die samen met Blanchard de tentoonstelling in het Quai Branly Museum heeft samengesteld en nu hoofd van het Rautenstrauch-Joest Museum in Keulen, Duitsland. In reclame, film en toneelvoorstellingen worden mensen van kleur soms geobjectiveerd en voorgesteld als nieuwsgierigheid, zei hij.

“Dit idee van kolonialiteit is nog steeds aan de gang”, en de weergave ervan is een overblijfsel van de koloniale periode, zei hij. “Mensen houden nog steeds van exotisme.”

Dergelijke percepties moeten worden geëlimineerd, voegde hij eraan toe. “Daarom is de tentoonstelling in Tervuren belangrijk.”