Racistische vertoningen en verhalen blijven te zien in verschillende West-Europese musea. Ze omvatten vreemde voorwerpen die Afrikanen omschrijven als “wild” en “wild”. In etnografische musea, zoals Humboldt-Forum in Berlijn En Musée du quai Branly in Parijs.

Deze musea zijn sinds de jaren zeventig bekritiseerd door wetenschappers en activisten. Hun omgang met buit tijdens de koloniale periode, vooral uit Afrika, wordt gezien als een indicator van de politieke relatie tussen Europa en Afrikaanse landen.

De kritiek varieerde van het illegaal verwerven van objecten tot de vaak racistische voorstellingen van het Afrikaanse continent en zijn bevolking. Hieronder valt ook het gebrek aan deelname van Afrikaanse actoren en de diaspora.

Na aanvankelijke aarzeling heeft België, een voormalige koloniale mogendheid, alleen geopend om eind jaren negentig met zijn Afrikaanse partners te debatteren over herstelbetalingen, gerechtigheid en een gedeelde toekomst.

Deze verandering in houding versnelde met toenemende druk van De Black Lives Matter-beweging in België. Internationale opmars door andere voormalige koloniale machten zoals Frankrijk, Duitsland en Groot-Brittannië in het restitutiedebat schept ook een impuls.

Dat Afrikaans Museum in de buitenwijk Tervuren is het middelpunt van het debat in België. Dit is een instelling die bezig is haar onrustige geschiedenis te herstellen.

Als blanke en bevoorrechte onderzoeker gericht op koloniale herinnering, racisme en antikoloniale bewegingen in Europa, is mijn kijk op Afrikaanse musea verdeeld. Al meer dan 10 jaar maakt dit museum deel uit van mijn onderzoek naar culturele studies. Dit museum wordt mijns inziens getekend door een stoffig verleden en vertoont weinig blijk van postkoloniale zelfreflectie. Aan de andere kant is er serieuze poging Vervangen.

Koloniale plundering

De pionier van het AfricaMuseum werd in 1897 ingewijd door de koning van België Leopold II (1835-1909). Het was een koloniale menselijke dierentuin op de Wereldtentoonstelling van Brussel. Een Congolees dorp herbouwd in Tervuren “vitrines” 60 Congolezen. Zeven van hen hebben de maandenlange tentoonstelling niet overleefd.

In 1910 werd de ruimte geopend als het Museum van Belgisch Congo en toont het een etnografische collectie. Koloniale instellingen dienden oorspronkelijk ter legitimering brutale koloniale overheersing in het Congobekken. Het promoot de zogenaamde “beschavingsmissie” in Afrika bij de Belgische bevolking.

Het presenteert veronderstelde Europese superioriteit, onderstreept door pseudo-wetenschappelijke methoden en racistische voorstellingen van de Afrikaanse cultuur.

De tentoongestelde voorwerpen werden grotendeels uit de koloniën geplunderd door Belgische ambtenaren, militairen en particulieren.

Er bestaat weinig bewustzijn materieel en immaterieel onrecht in België tot eind jaren negentig. Tot vandaag meerdere conservatieve positie de Belgische koloniale periode verheerlijken als een rechtvaardig en filantropisch streven.

Ook na de onafhankelijkheid van de Democratische Republiek Congo op 30 juni 1960 handhaafde het museum zijn oorspronkelijke concept onder de naam Koninklijk Museum voor Midden-Afrika. Het straalt een vreemd soort koloniale “nostalgie” uit. Tot 2001 beschreef de Amerikaanse antropoloog Jean Muteba Rahier het museum als een koloniale plek bevroren in de tijd.

In 2013 het museum gesloten wegens grote verbouwing. Het heropende in december 2018 als Afrikaans Museum, met toenmalig directeur Guido Gryseels spreekwoord:

… het museum heeft afstand genomen van het kolonialisme als regeringsvorm en de verantwoordelijkheid aanvaard voor zijn rol in het verleden bij het verspreiden van stereotypen over Afrika.

Momenteel herbergt het Afrikaans Museum meer dan 125.000 etnografische objecten. Het heeft 300.000 geologische exemplaren, 8.000 muziekinstrumenten en bijna 10 miljoen biologie-exposities. Het slaat ook geluidsopnamen en films op. Verschillende menselijke resten behoren tot de collectie van het museum.

De exacte oorsprong en omstandigheden van de verwerving van deze objecten blijven grotendeels onverklaard. Aangenomen kan worden dat het grootste deel van de collectie illegaal is geplunderd koloniale periode.

Afrikaans erfgoed erkennen

Nauw verwant aan de restitutiekwestie is de herziening van de manier waarop Afrika en Afrika in etnografische musea worden weergegeven. AfricaMuseum probeerde dit aan te pakken in de renovatie van 2013-2018.

Sommige objecten worden echter toch in contexten geplaatst die een pejoratieve kijk op Afrika mogelijk maken. Dit blijkt uit de combinatie van afbeeldingen van de Congo-cultuur en de menselijke natuurlijke historie in één ruimte.

Na De Franse president Emmanuel Macron Na aanleiding van meer discussie over tijdelijke restitutie in Burkina Faso in 2017, concentreerde het AfricaMuseum zich op het omgaan met de herkomst van zijn objecten. Herstel en vertegenwoordiging van de stemmen van Afrika en de diaspora is een prioriteit.

Het wordt ondersteund door politiek debat in het Belgische parlement in 2021 en 2022. Ze leiden tot de formulering ethische principes voor restitutie.

Er werd een nieuwe wet aangenomen die een kader biedt voor het retourneren van geroofde voorwerpen. Dit is het uitgangspunt voor de herdefiniëring van de Belgisch-Congo-relaties.

Voorlopige resultaten

België heeft sindsdien de Democratische Republiek Congo een ontwerp bilaterale restitutieovereenkomst. Zo stelt ze een paritaire commissie voor om wetenschappelijk onderzoek naar de herkomst van voorwerpen die aan België toebehoren te coördineren.

Vanaf juni 2021 zijn de eigendomsrechten bijna 800 geroofde voorwerpen uit AfricaMuseum verhuisd naar de staat Congo – al zijn ze nog steeds niet volledig teruggekeerd naar Kinshasa.