In België zijn dingen die te ingewikkeld zijn soms de sleutel om het land te laten werken.

De functies van de staat zijn taalkundig verdeeld door middel van een meerlagige politieke architectuur – vaak aangeduid als de ‘institutionele lasagne’. Als voorbeeld, vier ministers verantwoordelijk voor het gezondheidsbeleid in Brussel, de Belgische hoofdstad van slechts 1,2 miljoen mensen.

Op sommige gebieden zijn deze regelingen voor het delen van bevoegdheden uitgebreid tot de EU. Terwijl andere EU-landen één minister sturen om het land in elke regio te vertegenwoordigen, heeft België in de loop der jaren gerouleerd wie naar Brussel gaat voor bepaalde kwesties, zoals het milieu of onderwijs.

Nu herleeft de grootste politieke partij van België, de Vlaams-nationalisten, de druk om de regeling uit te breiden naar nieuwe gebieden. Hun argument: Het roterende systeem moet de macht weerspiegelen die door lokale overheden in België is vergaard.

Voor een buitenstaander kan het idee wegen op de geloofwaardigheid. België heeft vijf ministers die alleen verantwoordelijk zijn voor werkgelegenheid. Hoe helpt het om ze allemaal door EU-corridors te laten cirkelen een bekende instelling met zijn eigen sclerotische besluitvorming?

Maar voor sommige Belgen is het logisch.

Het huidige systeem bestaat al sinds de jaren 1990 en sindsdien heeft het grondgebied van België nieuwe bevoegdheden gekregen door staatshervormingen. En, volgens de Belgische wet, zijn lokale overheden verantwoordelijk voor de internationale dimensie van hun macht. Dat zou kunnen betekenen dat België ministers bij toerbeurt naar EU-vergaderingen zou moeten sturen – vergaderingen waarbij elk land dezelfde minister elke keer stuurt.

Karl Vanlouwe, parlementslid voor Vlaams-nationalisten (N-VA), markeerde de gebieden van de Europese Unie waar hij de Belgische ministers wil laten rouleren: economie, justitie, binnenlandse zaken, telecommunicatie, buitenlandse zaken.

‘We willen aan tafel zitten’, zei hij.

In het uiterste geval zou de push zelfs kunnen betekenen dat een parade van Belgische politici naar een top van EU-leiders wordt gestuurd – Vlaamse ministers-president naast de Duitse kanselier deze keer, Waalse minister-presidenten naast de deur, Belgische premier krijgt eindelijk zijn kans na Dat.

“Ja, als dat kan”, zei Vanlouwe.

Deze kwestie komt woensdag aan de orde wanneer verschillende partijen uit de Belgische regering bijeenkomen. Vlaams-nationalisten hopen de gewenste veranderingen op tijd door te voeren voor de rotatie van het EU-voorzitterschap van België, die in de eerste helft van 2024 zal plaatsvinden.

Maar overeenstemming bereiken over een gevoelige kwestie zal moeilijk zijn, vooral omdat de partij van de Belgische minister van Buitenlandse Zaken Sophie Wilms bekend staat om haar felle verzet. Tegenstanders beweren dat de regeling onmogelijk is, waardoor Belgische functionarissen worden beperkt tot het creëren van de informele EU-verbindingen die van vitaal belang zijn in een tijd waarin leiders steeds vaker het buitenlands beleid voeren via sms of WhatsApp.

Een Belgische diplomaat verwierp het aandringen als het “monster van Loch Ness” van het land – iets waar mensen soms over praten voordat ze verdwijnen.

Weerstand

Terwijl Spanje en Duitsland ook beperkte middelen hebben om regionale ministers in de EU-delegatie op te nemen, is België het enige EU-land waar regionale vertegenwoordiging zo diepgeworteld en politiek gevoelig is.

België is verdeeld in verschillende regio’s: Nederlandstalig Vlaanderen in het noorden, Franstalig Waals in het zuiden en het Brussels Hoofdstedelijk Territorium uitgehouwen in het midden. Elke regio heeft zijn eigen lokale overheid, terwijl de Belgische federale overheid bestaat uit zowel Nederlandstalige als Franstalige partijen.

Vlaams-nationalisten stellen dat zij niet de enigen zijn die meer Belgische ministers door de EU willen laten rouleren.

Dit is een formele eis van de Vlaamse regering, in wiens coalitie de centristische Vlaamse christen-democraten en Vlaamse liberalen zitten. De Franstalige socialisten, die de regeringen van Brussel en het zuiden van Wallonië leiden, steunen ook, hoewel ze zich minder uitgesproken hebben over de kwestie. De huidige coalitieregering van België, bestaande uit verschillende ideologisch diverse politieke partijen, zelfs belofte om het systeem te “evalueren en bij te werken”.

Maar dat is geen garantie: de vorige regering – onder leiding van de huidige voorzitter van de Raad van Europa, Charles Michel – deed dezelfde belofte en kwam die vervolgens niet na.

De Franstalige liberale hervormingsbeweging, die al meer dan een decennium toezicht houdt op het ministerie van Buitenlandse Zaken, staat vooral bekend om haar volharding in het veranderen van de diplomatieke vertegenwoordiging van België in de EU. Het verzet van de partij is tweeledig, zegt Steven Van Hecke, hoogleraar Europese politiek aan de Katholieke Universiteit Leuven.

“Ze willen de regio’s niet meer macht geven”, zei hij. “Maar om verkiezingsredenen willen ze de Franstalige socialisten ook niet helpen door de regio sterker te maken.”

Een functionaris in de buurt van Wilms hield vol dat hij vastbesloten was om de kwestie vooruit te helpen, en merkte op dat er een reeks bilaterale bijeenkomsten was geweest om de zaak voor te bereiden. De ambtenaar benadrukt echter dat het een complexe taak is.

“We vragen iedereen om het uiteindelijke doel voor ogen te houden: onze positie op het Europese toneel versterken door ervoor te zorgen dat ieders belangen zo goed mogelijk worden behartigd”, aldus de functionaris.

Vier andere Belgische regeringsfunctionarissen zeiden dat het debat nog steeds beide kanten op kan gaan, waarbij de vergadering van woensdag alleen als openingsvergadering dient in wat naar verwachting een lang debat zal worden.

Eventuele toekomstige veranderingen zullen waarschijnlijk afhangen van hoeveel Vlaams-nationalisten beslissen om hun standpunt te benadrukken. Hoewel de pressiecampagne symbolisch belangrijk was voor nationalisten, was de daadwerkelijke uitvoering van het voorstel enigszins technisch.

“Het is niet duidelijk hoe ver ze hierin willen gaan”, zei een Belgische functionaris. “Die Belg [EU] het voorzitterschap nadert zeer snel.”

Vanlouwe hield stand.

“Het doel is duidelijk”, zei hij. “De grotere stoel op de Europese tafel voor het Belgische voorzitterschap.”

Belgische worstenmachine

Er staat veel meer op het spel dan de Belgische vertegenwoordiger in de EU-corridor.

Het gedecentraliseerde politieke systeem van het land heeft het voor België moeilijk gemaakt om op EU-niveau met één stem te handelen. De verschillende regeringen van België hebben vaak moeite om overeenstemming te bereiken over een gemeenschappelijk standpunt, waardoor het land geen enkel standpunt meer heeft over sommige EU-kwesties, of met halfbakken compromissen die moeilijk uit te leggen zijn.

Gesprekken met meer dan een dozijn Belgische functionarissen die betrokken zijn bij EU-aangelegenheden, waaronder voormalige en huidige hoge diplomaten, schetsen een beeld van een worstenmachine die zo complex is dat het alleen logisch is als je binnen bent.

En zelfs dan, geven sommigen van hen toe, worden ze er gek van.

“Dit systeem van coördinatie heeft zijn limiet bereikt”, zei een voormalige hoge Belgische diplomaat. “We staan ​​bekend om de kunst van het sluiten van compromissen, maar dat is nog niet zo ver.”

“Dit is een consensusmodel”, zegt Van Hecke, hoogleraar politiek van de Europese Unie. “Als er geen consensus is, zal België zich moeten onthouden, wat de regio de facto een veto geeft.”

Dit veto was het meest zichtbaar toen het Waalse Gewest in 2016 tijdelijk de goedkeuring van België van een EU-handelsovereenkomst met Canada blokkeerde.

Dergelijke gevechten waren slechts het topje van de ijsberg – open voor iedereen om te zien en belachelijk te maken. Achter de schermen zijn deze controversiële discussies en machtsstrijd overal aanwezig en besmetten ze iedereen van klimaatbeleid met de toekomstige schuldregels van de Europese Unie.

België is natuurlijk niet het enige EU-land dat verscheurd wordt door interne politieke verdeeldheid of een verdeelde coalitie. Zelfs landen met gecentraliseerde regeringen zoals Frankrijk voeren heroïsche politieke strijd.

Maar België voegt nog een extra laag complexiteit toe, zegt Tom Delreux, professor politieke wetenschappen aan de Université Catholique de Louvain: Regelmatige discussies tussen verschillende lokale overheden.

Daardoor kon de Vlaamse regering compromissen tussen andere Belgische regeringen blokkeren. Dit is volgens voorstanders van het huidige systeem het echte probleem. Hoe meer Belgen zich op EU-niveau onthouden vanwege interne onenigheid, hoe meer invloed Vlaams-nationalisten hebben in hun oproep tot verandering.

Andere diplomaten zagen het glas halfvol, met het argument dat het intra-Belgische debat het land een betere start gaf.

“Zelfs als we het niet eens zijn over een intern standpunt, geeft het ons een voorsprong op het komende debat binnen de EU”, zei de diplomaat.

Creatieve diplomaten kunnen zelfs zonder een duidelijk politiek marsorder nadenken, voegde de diplomaat eraan toe: “Als een meer neutrale speler zullen we proberen het debat te sturen op een manier die uiteindelijk ook België ten goede komt.”

Maar het ontbreken van een duidelijk standpunt zou het voor België moeilijk kunnen maken om de Europese besluitvorming echt te beïnvloeden, zei Delreux.

“Vanwege deze intra-Belgische onderhandelingen,” zei hij, “is het Belgische compromis vaak de kleinste gemene deler en dus iets dichter bij de status quo.”

Camille Gijs droeg verslaggeving bij.