DEN HAAG – Eén zin die Geert Wilders tegen de Nederlandse kiezers uitsprak zal Brussel meer achtervolgen dan welke andere dan ook: het referendum om de EU te verlaten.

Zeven jaar nadat Groot-Brittannië voor de Brexit stemde, stond de zogenaamde Nexit-stem centraal in het uiteindelijk succesvolle bod van de extreemrechtse leider in Nederland.

En hoewel Wilders zijn anti-islamretoriek de afgelopen weken heeft afgezwakt, zijn er geen tekenen dat hij zijn eurosceptische houding wil verzachten na zijn schokkende verkiezingsoverwinning.

Zelfs als de Nederlandse kiezers er niet van overtuigd zijn om het Britse voorbeeld te volgen bij het verlaten van de EU – peilingen suggereren dat dit onwaarschijnlijk is – zijn er aanwijzingen dat een door Wilders geleide regering in Den Haag nog steeds een nachtmerrie voor Brussel zou zijn.

De zetel van Wilders aan de EU-toptafel zou die dynamiek veranderen, samen met andere rechtse en nationalistische leiders die al aan de macht zijn. Plotseling zullen beleidsmaatregelen variërend van klimaatactie tot EU-hervormingen en bewapening voor Oekraïne onderwerp van debat zijn, en zelfs van een omkering.

Sinds de exitpolls werden aangekondigd, hebben potentiële centrumrechtse partners niet uitgesloten dat ze een coalitie vormen met Wilders, die duidelijk heeft gewonnen. Ondanks het feit dat hij de afgelopen tien jaar door centristische groeperingen is verbannen.

Ondertussen lijkt de 60-jarige veteraan deze keer heel serieus de macht over te nemen.

Sinds de opvolger van Mark Rutte als VVD-leider, Dilan Yeilgöz, al vroeg in de campagne aangaf dat hij mogelijk coalitiegesprekken met Wilders zou kunnen aangaan, heeft de rechtse leider hard gewerkt om redelijker over te komen. Hij temperde enkele van zijn hardste standpunten, vooral ten aanzien van de islam – zoals het moskeeverbod – door te zeggen dat er grotere prioriteiten moesten worden opgelost.

Woensdagavond, toen de verkiezingsuitslag bekend werd gemaakt, was Wilders explicieter: “Ik begrijp heel goed dat partijen niet in de regering willen zitten met een partij die ongrondwettelijke actie wil”, zei hij. “We zullen niet praten over moskeeën, de Koran en islamitische scholen.”

Zelfs als Wilders bereid zou zijn zijn eisen voor een EU-referendum op te geven in ruil voor macht, zou zijn overwinning nog steeds schokgolven door de instellingen van de EU sturen.

En als centristische partijen zich verenigen om Wilders – wederom – te blokkeren, zou er later een prijs betaald kunnen worden door boze Nederlandse kiezers.

Brexit-cheerleader Nigel Farage liet in Groot-Brittannië zien dat je niet aan de macht hoeft te zijn om invloedrijk te zijn.

Wind van verandering

Migratie is een dominant thema bij de Nederlandse verkiezingen. Voor EU-politici blijft dit een dringende zorg. Terwijl het aantal migranten blijft stijgen, is ook de steun voor extreemrechtse partijen in veel landen in Europa toegenomen. Vorig jaar won Giorgia Meloni in Italië de macht voor haar Italiaanse broeders. In Frankrijk blijft de Nationale Partij onder leiding van Marine Le Pen een machtige kracht en staat op de tweede plaats in opiniepeilingen. In Duitsland is Alternatief voor Duitsland de afgelopen maanden ook naar de tweede plaats gestegen.

In zijn overwinningstoespraak beloofde Wilders dat hij iets zou doen aan wat hij de ‘heiligdomtsunami’ noemde die Nederland trof.

“De belangrijkste reden waarom kiezers Wilders steunden bij deze verkiezingen was zijn anti-immigratieagenda, gevolgd door zijn standpunt over de kosten van levensonderhoud en zijn positie in de gezondheidszorg”, zegt Sarah de Lange, hoogleraar politiek aan de Universiteit van Amsterdam. Reguliere partijen ‘legitimeerden Wilders’ door immigratie tot een centraal thema te maken, zei hij. “Kiezers zouden kunnen denken dat als de kwestie op het spel staat, waarom dan niet het origineel boven de kopie zou worden gekozen?”

Voor links is het lichtpuntje in Nederland een sterk bewijs van een georganiseerde alliantie tussen de Partij van de Arbeid en Groen. Frans Timmermans, voormalig vice-president van de Europese Commissie, verzamelde steun achter hem. Maar zelfs het gecombineerde ticket kon het aantal van Wilders niet verslaan.

In juni volgend jaar houden de 27 EU-landen verkiezingen voor het Europees Parlement.

Op dezelfde dag dat de kiezers hun parlementsleden kiezen, worden in België algemene verkiezingen gehouden. De rechtse leider van de Vlaamse onafhankelijkheid, Tom Van Grieken, die ook een grote doorbraak verwacht, feliciteerde Wilders: “Partijen zoals de onze gaan door heel Europa”, zei hij.

Ook de Hongaarse premier Viktor Orbán vierde feest: “De wind van verandering is gearriveerd!”

Pieter Haeck doet verslag vanuit Amsterdam en Tim Ross doet verslag vanuit Londen.