António Costa staat op het punt zijn post als premier van Portugal neer te leggen – en dat is een probleem voor de Europese socialisten in hun zoektocht naar de topbaan in de Europese Unie.

Centrumlinks vestigt de hoop op Costa om een ​​sterke rol te verwerven in Brussel als onderdeel van een verdeling van hogere functies na de Europese verkiezingen van 2024. Wie hem moet vervangen zal een hot topic zijn in een partijcongres in de Spaanse stad Málaga op vrijdag en zaterdag.

Costa is de keuze van de socialisten om Charles Michel te vervangen als voorzitter van de Europese Raad vanaf november 2024, wanneer de ambtstermijn van de Belg afloopt (en de regelgeving voorschrijft dat hij geen nieuwe ambtstermijn kan vervullen). De socialisten – die na de Europese verkiezingen opnieuw de op een na grootste groep zullen zijn – kijken naar het voorzitterschap van de Raad nadat een van hen de hoogste diplomatenpost van de EU heeft vervuld, eerst met de Italiaanse Federica Mogherini en daarna de Spaanse Josep Borrell.

Maar dat plan mislukte deze week toen Costa zijn ontslag indiende nadat de politie zijn ambtswoning had binnengevallen. De procureur-generaal van het land bevestigde dat Costa werd onderzocht in het kader van een corruptieonderzoek.

Hoewel Costa is afgetreden, blijft hij tijdelijk waarnemend premier totdat er in maart volgend jaar nieuwe verkiezingen in Portugal worden gehouden.

Costa is nergens schuldig aan bevonden en hij zou nog een baan kunnen krijgen in Brussel. Dit is niet de eerste keer dat een topfunctionaris van de Europese Unie wordt benoemd nadat hij betrokken was bij een schandaal.

In de Juli 2014Jean-Claude Juncker wordt verkozen tot voorzitter van de Europese Commissie een jaar daarna hij diende zijn ontslag in als premier van Luxemburg in een schandaal waarbij de geheime dienst van het land betrokken was, die onder zijn toezicht misbruik zou hebben gemaakt. Zijn opvolger als voorzitter van de Commissie, Ursula von der Leyen, raakte verwikkeld in een schandaal toen zij minister van Defensie van Duitsland was, met beschuldigingen dat de lucratieve contracten van haar ministerie zonder behoorlijk toezicht aan externe adviseurs waren gegund.

Maar het Portugese rechtssysteem is notoir traag – de corruptiezaak die in 2014 werd aangespannen tegen Costa’s socialistische voorganger, José Sócrates, loopt nog steeds – en weinigen verwachten binnen een jaar duidelijkheid over de situatie van Costa.

Het Qatargate-schandaal heeft in de publieke opinie wellicht ook de lat hoger gelegd wat betreft de tolerantie van Europese politici ten aanzien van corruptie.

“Als hij [Costa] denkt dat hij geen premier kan zijn terwijl dit aan de gang is, dan kan hij uiteraard ook geen voorzitter van de Europese Raad zijn terwijl dit aan de gang is”, aldus Groen Europarlementariër Daniel Freund. De Duitse wetgever zei dat de taak van de voorzitter van de Europese Raad een “veel machtigere rol” is, dus “de post moet beter beschermd worden tegen eventuele reputatierisico’s.”

Bel Pedro Sánchez! Nee wacht…

Het meest voor de hand liggende alternatief om Costa te vervangen is de Spanjaard Pedro Sánchez, van wie het gerucht ging dat hij afgelopen juni een van de belangrijkste kanshebbers zou zijn voor de post van NAVO-secretaris-generaal, toen hij voorbestemd leek voor de uitsluiting van Spanje.

Sánchez kwam uit de zomerverkiezingen met een smalle weg om in functie te blijven, en donderdag kreeg hij van de Catalaanse separatistische partij Junts de cruciale steun die hij nodig heeft om als premier van Spanje aan de macht te blijven.

De kronkelige vijftien weken van paardenhandel met andere linkse partijen – en, cruciaal, het aanbod van amnestie aan de Catalaanse separatistische kliek – die Sánchez heeft doorstaan, zijn waarschijnlijk een voorproefje van de uitdagingen waarmee hij in zijn volgende ambtstermijn te maken zal krijgen.

Zijn minderheidsregering zal de steun nodig hebben van een groot aantal regionale partijen en separatisten met zeer verschillende filosofieën om wetgeving aan te nemen.

“Het zal heel moeilijk zijn voor de regering om welke wet dan ook goed te keuren”, zegt politicoloog Pablo Simón. “De politieke dynamiek zal zeer complex worden.”

Met een gefragmenteerde coalitie en voortdurend geconfronteerd met aanvallen van een rechtse oppositie die openlijk zijn legitimiteit om te regeren in twijfel trekt, kan Sánchez in de verleiding komen om een ​​comfortabelere en belangrijkere post in Brussel te bekleden.

“Op dit moment bevindt Spanje zich internationaal in een goede positie: na Duitsland is Spanje het belangrijkste land van de Europese Unie waar een socialist aan de macht kwam”, zei Simón. “Wie kan nu vertellen wat de toekomst voor Sánchez in petto heeft?”

Het vertrek van Sánchez zal ongetwijfeld de Spaanse linkervleugel in verwarring achterlaten, aangezien er geen duidelijke opvolger is. Maar gezien het feit dat de kansen op het vormen van een productieve regering klein lijken, zal hij waarschijnlijk niet al te veel nadenken over de puinhoop die hij zal achterlaten.

Lijst B

Andere namen van huidige of voormalige socialistische premiers zijn minder voor de hand liggende kandidaten voor de topbaan in Brussel.

De voormalige leider van Finland, Sanna Marin, een van de beroemdste socialisten, kreeg te maken met kritiek nadat ze als strategisch adviseur bij het Tony Blair Instituut was gekomen (ze tekende ook contracten met entertainment- en talentmanagementbedrijven).

Een EU-functionaris, die sprak op voorwaarde van anonimiteit omdat ze niet in het openbaar mogen spreken, omschreef Marin als een ‘onruststoker’, wat suggereert dat hij niet geschikt was voor de baan. Een andere Noordse naam, de Deense premier Mette Frederiksen, zal het wellicht moeilijk hebben om het strenge immigratiebeleid van haar land te verdedigen tegen andere Europese socialisten.

Frans Timmermans, voormalig leidend socialist in de Europese Commissie, heeft zojuist Brussel verlaten om terug te keren naar Nederland. Als hij de verkiezingen van deze maand wint, wordt hij premier van Nederland en zal hij waarschijnlijk niet willen vertrekken. Als hij daarin faalt, wordt hij nooit premier, wat het informele criterium is voor het bekleden van de hoogste post in de Raad.

Een naam die al heel lang in de wandelgangen van Brussel circuleert, is de voormalige president van de Europese Centrale Bank en de voormalige Italiaanse premier Mario Draghi.

De man die verantwoordelijk is voor het redden van de euro, heeft nu van Von der Leyen de opdracht gekregen een rapport op te stellen over hoe de EU de erosie van het mondiale concurrentievermogen kan aanpakken, wat zijn profiel verder zou kunnen versterken.

Om verschillende redenen werd hij echter als een mislukking beschouwd.

Sinds de introductie van de rol van fulltime voorzitter van de Europese Raad in 2009, is de post altijd naar partijpolitieke partijen gegaan (eerst de Belg Herman Van Rompuy, daarna de Polen Donald Tusk, en nu Michel) – en Draghi was een technocraat en later een onafhankelijke premier. Het zou voor socialisten moeilijk zijn om iemand te benoemen die geen lid is van hun partij. Bovendien blijft het onduidelijk of de centrumrechtse regering van Giorgia Meloni Draghi zal steunen.

Voor andere voormalige socialistische premiers, zoals de Italiaanse Paolo Gentiloni en de Zweedse Stefan Löfven, is er veel tijd verstreken sinds zij de tafel van de Europese Raad verlieten – en zij kunnen met soortgelijke problemen worden geconfronteerd bij het verkrijgen van steun van hun centrumrechtse regeringen.

Eddy Wax en Jakob Hanke Vela droegen bij aan de rapportage.

Dit verhaal is bijgewerkt.