Het werd onlangs uitgeroepen tot de beste film ooit gemaakt, maar hoeveel mensen hebben Jeanne Dielman daadwerkelijk gezien 23, quai du Commerce, 1080 Bruxelles? Chris Smol legt uit wat er met de film is gebeurd die bovenaan de ranglijst van de meest gerespecteerde bioscopen ter wereld staat.

Laten we beginnen met wat context. Als we het hebben over ‘de beste film ooit’, zijn filmsnobs het over het algemeen over twee dingen eens:

1. Competitieve ‘beste film’-ranglijsten zijn een reductieve manier om met kunst om te gaan; en
2. De lijst “beste films aller tijden” van Sight and Sound is een peiling onder de meest gerespecteerde bioscopen ter wereld. Zoals de legendarische filmcriticus Roger Ebert zeihet is “de meest serieuze film die mensen serieus nemen”.

Rechts. Maar wat is de lijst Beeld en Geluid precies?

Sight and Sound is een gewaardeerd Brits filmtijdschrift, opgericht in 1932. Sinds 1952 publiceert het elke 10 jaar de resultaten van twee opiniepeilingen die de “Grootste film aller tijden” bepalen. De eerste, meer invloedrijke opiniepeiling was onder critici – nu gevolgd door filmacademici, programmeurs, curatoren en archivarissen. De tweede is alleen de regisseur. Elke deelnemer diende een lijst van 10 films in; hoe meer stembiljetten een film vermelden, hoe hoger deze zal scoren op de lijst van de laatste 250. De top 10 van Sight and Sound heeft een belangrijke rol gespeeld bij het versterken van de erfenis van films als Citizen Kane, Vertigo en Bike Thief.

Natuurlijk maken veel andere filmpublicaties “beste” lijsten omdat, zoals de lezers van Spinoff weten, ranglijsten van wispelturige dingen leuk zijn om te lezen en om over te discussiëren. De filmlijst is ook handig om af te vinken wat je gezien hebt (of ziet wat je zou moeten zien). Wat de Sight and Sound-lijst onderscheidt, is het bereik. Het onderzoek uit 1952 nodigde 85 critici uit heel Europa en de Verenigde Staten uit, waarvan er 63 deelnamen. Het onderzoek van dit jaar bereikte wereldwijd 1.639 filmprofessionals.

In tegenstelling tot bijvoorbeeld enquêtes van het tijdschrift British Empire of het American Film Institute, is het Sight and Sound-panel een betekenisvolle internationale instantie, en in tegenstelling tot de top 100-ranglijsten van IMDB beschikt het over professioneel gekwalificeerde expertise. De top 10 van Sight & Sound voor 2022 bevat films uit de VS, België, Frankrijk, Japan, Hongkong en Rusland, en beslaat bijna een eeuw. Dit is geenszins een perfecte weergave van de internationale cinema. Individuele stembiljetten moeten nog worden gepubliceerd, maar de definitieve lijst onthult enkele blinde vlekken – Satyajit Ray is bijvoorbeeld de enige Indiase filmmaker die wordt erkend ondanks de lange filmgeschiedenis van het land, en er zijn geen films uit Midden- of Zuid-Amerika gepasseerd. Bijna alle top 100 voor 2022 zijn echter werken van bewezen cinema.

De top 100 is te vinden hiermaar hier is de top 10:

10. Zingen in de regen (1951, VS, geregisseerd door Stanley Donen & Gene Kelly)

9. De man met de filmcamera (1929, USSR, geregisseerd door Dziga Vertov)

8. Mulholland Dr. (2000, VS, geregisseerd door David Lynch)

7. Beau Travai (1998, Frankrijk, geregisseerd door Claire Denis)

6. 2001: Ruimte Odyssee (1968, VS, geregisseerd door Stanley Kubrick)

5. In de stemming voor liefde (2000, Hongkong, geregisseerd door Wong Kar Wai)

4. Het verhaal van Tokio (1953, Japan, geregisseerd door Ozu Yasujirō)

3. Burger Kane (1941, VS, geregisseerd door Orson Welles)

2. Duizeligheid (1958, VS, geregisseerd door Alfred Hitchcock)

1. Jeanne Dielman Handelskaai 23, 1080 Brussel (1975, Frankrijk/België, geregisseerd door Chantal Akerman)

Wat is het verhaal met de film op nummer 1?

Dit is Jeanne Dielman 23, quai du Commerce, 1080 Bruxelles – Chantal Akermans feministische kunstfilm over drie dagen uit het leven van een alleenstaande moeder en een alleenstaande huisvrouw. Gefilmd met een crew die grotendeels uit vrouwen bestaat (in 1975, niet minder), de inhoud ervan zijn de dagelijkse problemen van Jeanne’s bestaan: de klusjes en plichten die ze uitvoert, de manieren waarop ze haar geld verdient, haar nachtelijke worstelingen om contact te maken met haar eigenaardige zoon. Akerman noemde het “een liefdesfilm voor mijn moeder. Het geeft erkenning aan zulke vrouwen.” Het maakte voor het eerst de Sight and Sound-lijst in 2012, op # 51.

Naast haar feministische geloofsbrieven markeert Jeanne Dielman nog een opmerkelijke verandering op de lijst: het is een legitiem uitdagende ‘kunstfilm’ in de bovenste sleuf. Voor al hun filmische prestaties zijn Citizen Kane (die van 1962 tot 2002 op nummer 1 stond) en Vertigo (# 1 in 2012) conventionele Hollywood-studio-opnamen. Kane was een schatkamer van geweldige karakteracteurs en vroege VFX-trucfotografie. Vertigo is een kleurrijk en wellustig mysterie. Beide hebben relatief eenvoudige plots, levendige karakters en spectaculaire beelden.

Dat is Jeanne Dielman niet. Het is Belgisch, drie en een half uur lang en hard werken. De camera van Akerman blijft meestal op ooghoogte en blijft op zijn plaats terwijl personages in en uit scènes dwalen die zich in realtime voordoen, vaak zonder dialoog. Niemand heeft hun acties ooit echt uitgelegd. Een kenmerkend decorstuk van de film zijn de vier ononderbroken minuten waarin de hoofdrolspeler heimelijk plakjes kalfsvlees bedekt met ei, bloem en paneermeel – en het daarna afveegt.

De meeste beginnende cinefielen vinden Citizen Kane en Vertigo op lijsten als Sight and Sound’s en bekijken ze vervolgens op dvd of streamen ze thuis. In die context speelden ze goed. Ze zijn diep en rijk, maar ook betrouwbaar entertainment.

Jeanne Dielman is stoer – meer dan elke andere foto in de top 10. Het handelt in een opzettelijk monotoon terwijl het uw volledige aandacht opeist. Onder de dagelijkse taken van Jeanne is het onderwerp van de film de impact die haar routine heeft op haar precaire mentale toestand. Het ritme van de film kan opwindend en ontspannend zijn, maar het kost tijd om eraan te wennen. Akerman laat je het kalfsvlees zien dat is bereid ter ere van het werk zelf, maar ook zodat je Jeanne’s ochtendefficiëntie kunt vergelijken met Jeanne die die middag naar de lucht staart over aardappelen. De gedetailleerde focus die films van kijkers vereisen, kan niet worden vastgehouden aan telefoons binnen handbereik. Maar in de juiste context – een filmvertoning of een weekendochtend wanneer het huis nog slaapt – belonen de majestueuze beelden en rafelige randen uw aandacht.

Wat betekent de Sight and Sound-lijst van 2022 voor films in het algemeen?

De kijkcijfers van 2022 zijn een enorme zegen voor vrouwelijke regisseurs. Tien jaar geleden, toen de lijst voor het laatst werd gepubliceerd, bevatte de top 100 twee films geregisseerd door vrouwen: Jeanne Dielman op #51 en Beau Travail op #78. Ze staan ​​nu in de top 10, met negen anderen op achterstand (waaronder Celine Sciamma’s Portrait of a Burning Woman op #30, de best scorende release na 2001).

Afgezien van late doorbraken van vrouwelijke filmmakers, is het moeilijk om een ​​duidelijke trend te onderscheiden. Veel van de individuele wijzigingen lijken de toegenomen toegankelijkheid van oudere films online te weerspiegelen, evenals bepaalde films die in de afgelopen twee decennia hebben geprofiteerd van hoogwaardige restauraties. Sommige bestuurders kunnen achterop raken door geen enkele consensuskandidaat te hebben waar kiezers zich omheen kunnen scharen. Zelfs topspelers konden geen vaste voet aan de grond krijgen. Op de lijst van 2012 was Vertigo in staat Citizen Kane uit zijn 50-jarige regering te ontslaan, ondanks dat hij op minder dan 25% van de ingediende stembiljetten verscheen.

(*Geen verschuiving waar Nieuw-Zeeland altijd van profiteert: Jeanne Dielman lijkt nergens in het land legaal beschikbaar te zijn voor streaming. Aro Video heeft een dvd-kopie van Criterion op zijn website; de ​​bibliotheken van Auckland en Wellington niet.)

Wat duidelijk veranderd was, was de wereld rond Beeld en Geluid. Cinema is de bepalende kunstvorm van de 20e eeuw, maar de kansen om de 21e te regeren nemen snel af. Kijkers kijken eerder thuis naar een film dan dat ze naar de film gaan (en kijken nog vaker tv of YouTube, of scrollen door Instagram).

Bioscopen bieden slechts twee onvervangbare voordelen ten opzichte van high-end thuisomgevingen. De eerste is het gevoel van het publiek – het spontane gejuich wanneer Captain America Thor’s hamer vangt, het volle gelach om grappen die je in je eentje nauwelijks zou lachen. De tweede is absoluut focus. Het is een grote donkere kamer met een stille fatsoenscode, waarvan de enige lichtbron is om jullie allemaal gefocust te houden.

Jeanne Dielman is het laatste soort film. En tijdens zijn ambtstermijn bovenop de Sight and Sound-lijst spreekt het voor pretentie. De serieuze filmcultuur wordt zeldzamer, steeds minder relevant, maar het is nog steeds een wereld die het ontdekken waard is. Jeanne Dielman is niet zomaar een film meer, maar een provocatie: een kunstwerk dat verbazingwekkend moeilijk is en een lonende uitdaging voor een nieuwe generatie cinefielen om aan te gaan.