De Franse president Emmanuel Macron heeft Yale-politicoloog Hélène Landemore benoemd tot lid van de bestuurscommissie die toezicht houdt op een burgerconventie die de Franse wetten over hulp bij zelfdoding en euthanasie zal heroverwegen.

De nieuwe vergadering, die 170 willekeurig gekozen burgers uit de hele Franse samenleving zal omvatten, zal de tweede conventie van burgers zijn die wordt georganiseerd door de regering van Macron. In 2019 en 2020 heeft een raad van 150 burgers het overheidsbeleid met betrekking tot klimaatrechtvaardigheid besproken en een reeks wetgevingsvoorstellen over dit onderwerp opgesteld.

Voor Landemoreeen politiek theoreticus die alternatieven voor electorale democratie bestudeert die gewone burgers in staat stellen wetten te definiëren en de wetgevingsagenda te bepalen, was het dienen in bestuurscommissies een interessante kans om haar onderzoek in de praktijk te brengen.

“Ik ben erg trots dat ik een rol heb gespeeld bij het vormgeven van de conventie”, zegt Landemore, professor politieke wetenschappen aan de Yale School of Arts and Sciences. “In het beste geval zal dit de weg vrijmaken voor het instellen van een burgerconventie in Frankrijk.”

In tegenstelling tot de vorige conventie, die bij presidentieel decreet tot stand kwam, werd deze nieuwe vergadering, die op 9 december in Parijs voor het eerst bijeenkwam, krachtens een recente wet bijeengeroepen door de Economische, Sociale en Milieuraad (Cese), een raadgevende vergadering bedoeld om het maatschappelijk middenveld betrekken bij het economische, sociale en milieubeleid van de Franse regering.

Terwijl de oorspronkelijke beleidsvoorstellen van de conventie op zichzelf stonden, moesten de aanbevelingen van de burgers deze keer gepaard gaan met de mening van Cese. Dit heeft geleid tot bezorgdheid dat de stemmen van de burgers afgezwakt zullen worden, zei Landemore.

“Niet-Cese-leden van de bestuurscommissie hebben duidelijk gemaakt dat dit minstens even ambitieus moet zijn als de eerste conventie in de rol die aan burgers is toebedeeld”, aldus Landemore, die de laatste conventie als onderzoeker observeerde. “Het opnemen van aanbevelingen van burgers in de aanbevelingen van Cese zou totaal uitgesloten moeten zijn.”

Het onderwerp van de conventie – kwesties rond het levenseinde – is enger dan klimaatrechtvaardigheid, maar complex en moreel beladen. Terwijl hij campagne voerde voor een tweede termijn als president, had Macron een mogelijke versoepeling van de beperkingen op hulp bij zelfdoding en euthanasie voorgesteld.

De bestuurscommissie – die verantwoordelijk is voor het opstellen van conventieprocedures – bestaat uit zes Cese-leden en acht mensen met conventierelevante expertise, waaronder academici en medisch-ethici.

De commissie breidde het aantal gekozen burgers voor de conventie uit van 150 naar 170, zodat het overlegorgaan nationaal zo representatief mogelijk kan zijn, legt Landemore uit. Onderdanen vertegenwoordigen een mix van geslacht, leeftijd, geografisch gebied, beroep en opleidingsniveau. Ze zullen tot half maart regelmatig bijeenkomen en tijdens het plannen meerdere perspectieven in overweging nemen.

“Het is erg ingewikkeld omdat we onpartijdig willen zijn, maar er zijn veel meningen over dit onderwerp, en we willen ze allemaal vertegenwoordigen terwijl we een evenwichtig standpunt aan de burgers presenteren’, zei Landemore.

Bestuurscommissies moeten zich ervan bewust zijn dat burgers moeilijke en emotionele kwesties van leven en dood zullen afwegen en ondersteuning nodig hebben voor hun eigen geestelijke gezondheid, zei Landemore.

“Een van de vragen die we moeten beantwoorden, is wat we doen om te zorgen voor leden die momenten van crisis of kwetsbaarheid doormaken”, zei hij. “We moeten ook bouwen op momenten van gezelligheid, zoals maaltijden, en mogelijkheden om buiten beraadslagingen van het leven te genieten.”

Terwijl hij eerdere conventies observeerde, zei Landemore dat hij vond dat organisatoren te gefocust waren op het bereiken van consensus onder de aanwezigen. Hij geeft de voorkeur aan een vrijere discussie.

“We hopen dat er aan het einde van het proces consensus zal zijn, maar creëer die niet kunstmatig”, zei hij. “Het is erg belangrijk om meningsverschillen te uiten en respectvol te bespreken. Leden moeten beslissingen nemen met volledige kennis van verschillende standpunten.”

Idealiter zouden Franse kiezers de voorstellen van burgers accepteren of afwijzen in een nationaal referendum, zei Landemore. Het lijkt er echter op dat de Franse grondwet waarschijnlijk verbiedt dat morele kwesties, zoals hulp bij zelfdoding, via een referendum worden beslist.

Voorafgaand aan het houden van een referendum, zei hij, zou een succesvolle conventie ertoe leiden dat beleidsaanbevelingen worden goedgekeurd door het Franse parlement.

Verschillende westerse democratieën hebben geëxperimenteerd met het gebruik van burgervergaderingen om de beleidsvorming te begeleiden. In Ierland bereidde de volksvergadering de weg voor een nationaal referendum om het homohuwelijk en abortus te legaliseren. België heeft gemengde commissies bijeengeroepen – waarvan twee derde burger en een derde parlementslid – om verschillende beleidskwesties te bespreken. In 2023 zal het land een permanente 100-koppige burgervergadering bijeenroepen die zich zal toeleggen op het aanbevelen van beleid ter bestrijding van klimaatverandering.

In de particuliere sector experimenteert het sociale-mediabedrijf Meta met gemeenschapsforums van willekeurig geselecteerde gebruikers om het te helpen beslissingen te nemen over zijn technologie.

Landemore stelt dat het gebruik van een willekeurig geselecteerde vergadering bestaande uit een representatieve steekproef van de bevolking van een land om de wetgevingsagenda te bepalen en advies te geven over kwesties van nationaal belang, leidt tot een meer inclusieve en beter functionerende democratie. Daarom staat er veel op het spel voor de komende Franse conventie, zei hij.

“Het huidige verkiezingspolitieke spektakel is zeer teleurstellend”, zei hij. “Ik zie stappen om burgervergaderingen in te stellen in Ierland, België en Frankrijk. Ik denk dat je meer bevoorrechte landen nodig hebt om hierin het voortouw te nemen en te bewijzen dat het werkt. Daarom is het een grote verantwoordelijkheid. Als we falen, begraven we dit idee een tijdje in Frankrijk en misschien daarbuiten. Ik hoop dat het ons lukt.”